Herkese Açık Çağrı: Modern Türk tarihini modern Türk edebiyatının hangi kitapları üzerinden izleyebiliriz? Burada önerdiğim liste hakkında fikirlerinizi bekliyorum. Siz bir liste yapsaydınız neler ekler çıkarırdınız?
Bugün bir hayal kurdum. Bir üniversite hocası olmuşum, şöyle bir ders açıyormuşum: Edebiyat Üzerinden Modern Türkiye’nin Sosyal Tarihi. Sınırlı sayıda öğrencinin kabul edildiği bir seminerdir bu. Her hafta, modern Türk edebiyatının önemli bir yapıtı incelenir. Yapıtlar konu edindikleri dönemin a) genel bir panoramasını çizmekte veya b) belirleyici önemdeki bir toplumsal çelişkisine ışık tutmaktaki başarılarına göre seçilir. Bu okumalar üzerinden ilgili dönemlerde
• toplumsal bilinci (an içinde) ve belleği (geriye dönük olarak) o dönemle ilgili hangi meselelerin meşgul ettiği, dönemin ruhuna ilham veren toplumsal çelişkinin ne olduğu
• hangi aktörlerin (kültürel bloklar? ekonomik temelli sınıflar? statü grupları? siyasi örgüt ve kurumlar? etnik veya dini cematler?) önem kazandığı, bunların aralarındaki ilişkilerin nasıl çizildiği
incelenir. Dersin metodu sosyal bilimsel, temel derdi Türkiye tarihini daha iyi anlamakla ilgilidir. Edebiyatın estetik eleştirisi ancak geri planda ve amatör düzeyde yapılacaktır. Fakat bir yandan da, edebiyat üzerinden okuduğumuz bu tarihin bir parçası olan edebiyata geri dönerek bir çember tamamlanır. Böylece, şu sorular hakkında da söyleyecek birkaç sözümüz olması beklenir:
• Toplumsal gelişimin nabzını tutma, hatta bunun eleştirel bir çözümlemesi yapma derdi bu edebi yapıtlarda ne derece temsil edilmektedir? Zaman içerisinde Türk edebiyatı bu yeteneğine ne katmış, ondan ne yitirmiştir?
Öngörülebilir gelecekte gerçekten bir üniversitede hoca olup böyle bir ders açmam söz konusu olmadığına göre, bu işi şimdi, burada, kolektif bir yaratım denemesi haline dönüştürmeyi istedim. Evet, diyelim ki dersi açıyoruz: işte açtık. Dersin hocası veya takvimi yok. Sesli düşünen bizler, ve ortaya salıverdiğimiz beyin fırtınaları, hortumlar arasındaki çarpışmalar var. Bu arada, bir tür kolaylaştırıcı rolünü gizlice ben sahipleniverdim, şu an sizler göremiyorsunuz ama, kolaylaştırıcı koltuğunda oturuyor, elimde otoriteyi temsil eden bir deniz kabuğu tutuyorum.
Şimdi, böyle bir ders için okuma listesi oluşturmaya girişsek, hangi kitapları eklemek gerekir sizce? Hatırlatayım, kitaplar estetik değerleri üzerinden değil, bir dönemin toplumsal tarihini bize anlatma yetenekleri üzerinden seçilecek – tabi çoğunun estetik anlamda edebiyatımızın en değerli eserleri arasında olması şanslı bir “tesadüf.” Ben bir liste oluşturdum ve bunun hakkındaki fikirlerinizi merak ediyorum. İlhamım bir ölçüde Berna Moran’ın “Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış” derlemesindeki incelemelerden geliyor, o yüzden oradaki seçkiyle örtüşme var. Türkiye’de yayımlanma (yazılış değil) tarihleriyle birlikte, kitapların listesi şu:
ÖNERİLEN YAPITLAR LİSTESİ
1900-1914:
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Kiralık Konak, 1922
• Mithat Cemal Kuntay – Üç İstanbul, 1938
• Ömer Seyfettin – çeşitli öyküler
1914 – 1922:
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Sodom ve Gomore, 1928; Yaban, 1932;
• Kemal Tahir – Yorgun Savaşçı, 1965
• Ahmet Hamdi Tanpınar – Sahnenin Dışındakiler, 1973 [tefrik: 1950]
1922-1945
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ankara, 1934
• Memduh Şevket Esendal – Ayaşlı İle Kiracıları, 1934
• Sabahattin Ali – İçimizdeki Şeytan, 1940
• Nazım Hikmet – Memleketimden İnsan Manzaraları, [Türkiye’de yayımlanma:] 1966-67
• Kemal Tahir – Kurt Kanunu, 1969
• Orhan Pamuk – Cevdet Bey ve Oğulları, 1982
1945 – 1960
• Orhan Kemal – Bereketli Topraklar Üzerinde, 1954
• Yusuf Atılgan – Aylak Adam, 1959
• Ahmet Hamdi Tanpınar – Saatleri Ayarlama Enstitüsü, 1962
• Yaşar Kemal – Dağın Öte Yüzü (Ortadirek, 1963; Yer Demir Gök Bakır, 1965; Ölmez Otu 1968)
• Haldun Taner – çeşitli öyküler
• Aziz Nesin – çeşitli öyküler
1960-1980
• Sevgi Soysal – Yenişehirde Bir Öğle Vakti, 1973
• Oğuz Atay – Tutunamayanlar, 1973
• Yaşar Kemal – Akçasazın Ağaları (Demirciler Çarşısı Cinayeti, 1974; Yusufçuk Yusuf 1975)
• Adalet Ağaoğlu – Ölmeye Yatmak 1973; Bir Düğün Gecesi, 1979
• Ferit Edgü – O / Hakkari’de Bir Mevsim, 1979
• Orhan Pamuk – Kara Kitap, 1990
• Metin Kaçan – Ağır Roman, 1990
1980 – …
• Latife Tekin – Sevgili Arsız Ölüm, 1983; Berci Kirsten Çöp Masalları, 1984
• Tahsin Yücel – Peygamberin Son Beş Günü, 1992
• Mehmed Uzun – Roni mina evine, tari mina mirine, 1998 [Türkçe: “Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık”, 2006]
• Murat Uyurkulak – Tol, 2002
• Orhan Pamuk – Kar, 2002
Evet, bu liste hakkındaki fikirlerinizi merak ediyorum. Bu arada, ben de bu kitapların hepsini okumadım, burada kimse uzman değil. Herkes bir ucundan tutabilir.
• Siz bir liste yapsaydınız neler ekler çıkarırdınız? Listeye neden girdiğine/girmediğine anlam veremediğiniz bir isim var mı?
• Bu kitaplar hakkındaki fikriniz nedir? (Çok gaz olanlar, yazının başındaki “dersin” konu edindiği soruları yanıtlayarak dile getirebilir bu fikirlerini)
Fikirlerinizi merak ediyorum. Oturup bu sorulardan ilhamla koca kitap eleştirileri yazmanızı beklemiyorum – tabi yazan çıkarsa bu muhteşem bir şey olur. Ama, evet, fikirlerinizi merak ediyorum. Buyurun buradan yakın…
